مرکز چندمنظوره خارک

پروژه چند منظوره خارک واقع در ضلع شمالی تالار وحدت در خیابان خارک، محله شیخ هادی و منطقه 11 تهران، بنایی ارزشمند متعلق به دوره دوم پهلوی است که زمانی منزل مسکونی علیرضا افضلی پور، موسس دانشگاه کرمان و همسرش فاخره صبا خواننده مشهور اپرا و استاد آواز کلاسیک ایرانی بود. با زیربنایی به وسعت 000 مترمربع شامل سه طبقه مسکونی در بنای شمالی ، گاراژ و انبار زیر زمین در بنای جنوبی و حیاط فی ما بین این دو بود. علاوه بر کاربری مسکونی پیشین ، فاخره صبا بخشی از واحد طبقه دوم را، پس از سال 1357 به عنوان استودیو خانگی و محل تدریس آواز استفاده می کرد.

علاوه بر ارزش تاریخی و فرهنگی این بنا، موقعیتش درمحدوده پهنه فرهنگی رودکی  نیز اهمیت ویژه ای دارد. همانگونه که در پهنه فرهنگی رودکی  ارزش های هویتی و فرهنگی محدود به کالبد بنا ها نمی شود و طیف وسیعی از عرصه های شهری، رفتارهای اجتماعی و خاطرات ذهنی را شامل می شود، رویکرد طراحی و ساختار فضایی این پروژه نیز محدود به حفظ و مرمت بنای موجود نیست. اتصال این پروژه به عنوان یک گره شهری به طرح باززنده سازی  این منطقه و ایجاد فضایی با قابلیت استفاده عمومی و دعوت مخاطب به تجربه زیست و مکس در بناهای پابرجای این چنینی از اهداف اصلی طراحی است.

نیاز کارفرما در این پروژه ایجاد فضاهای چند منظوره با هدف برگذاری گردهمایی های خصوصی مجموعه، فضای کار گروهی و همچنین برگزاری همایش های عمومی بود. مرزبندی نامحسوس فضاهای خصوصی و عمومی و در عین حال شفافیت و دعوت کنندگی آن از چالش های پروژه محسوب می شد.

سناریو تعریف شده برای تجربه فضایی مخاطب عمومی از ضلع جنوب و بنای جنوبی آغاز می شود. تغییر کاربری این بنا از گاراژ و تبدیل آن به کافه به عنوان فضایی عمومی و خدماتی قدم اول شکل گیری رابطه مخاطب عمومی با فضاست. این بنا با سازه دال فلزی به فضای زیرزمین متصل و تقویت شده و سقف آن با حفظ فرم قدیمی مجددا ساخته و جایگزین شده است . بازشو ها در ورودی های شمالی و جنوبی این فضا تبدیل به جداره هایی شفاف شده اند که برقرارکننده  ارتباط بصری بین خیابان و حیاط است. وجود این شکاف شفاف در بیرونی ترین لایه،  این پروژه را در تعامل با محیط پیرامون ،  محله ، ساکنین و رهگذران قرار می دهد.

با ورود به حیاط، بنای ساختمان اصلی، حجم الحاقی بام و حوض شیشه ای پیش روی مخاطب قرار میگیرد. در اثر نحوه مقاوم سازی بنا و هدف اتصال گود به زیر ساختمان اصلی، کف حیاط بصورت یکپارچه به عمق 5 متر گودبرداری شد و پس از همسطح سازی با کف زیر زمین سابق،  با وجود 2 متر اختلاف سطح،  با اجرای سازه نگهبان مهار و کف مجددا اجرا شد.

محل حوض قدیمی عینا در کف بصورت وید ایجاد شد و با تاکید دوباره بر ارتباط بصری بین لایه های مختلف پروژه و بوجود آوردن حس کنجکاوی در مخاطب از کشف فضاهای جدید، حوض بصورت شیشه ای طراحی و اجرا شد. فضای حیاط محلی برای برگزاری رویدادهای هنری و فرهنگی است و پله های ورودی به همین منظور به اندازه عرض بنا کشیده شدند تا به عنوان سکوی نشیمن نیز عمل کند.

وید دیگری که در دال بتنی حیاط ایجاد شد جهت دسترسی به فضای زیرزمین و قرار دادن باکس پله بود. مسیر پله گودال باغچه در زیرزمین به فضای یکپاره ای می رسد که توسط دیوار برشی طرفین مهار شده است. این فضا نیز فضایی چند منظوره است که در طراحی داخلی قابلیت چیدمان و استفاده های متفاوتی از فضا مانند فضای آموزش، سمینار و جلسات را فراهم می کند. حوض شیشه ای این بار از پایین به بالا دید قاب شده ای از بنای اصلی را نمایش می دهد و انعکاس نور و آب در طول روز در کنار احجام و دیوارهای بتنی تضاد منحصر به فردی را شکل می دهد.

این فضا از سمت شمال به وسیله تونلی که با اجرای دال بتنی کف طبقه همکف ساختمان قدیمی و خاکبرداری زیر این دال از سمت گود حیاط تا عمق 6 متری برای اتصال قسمت جنوبی زیرزمین به زیر ساختمان اصلی و اب انبار قدیمی ضلع شمالی ایجاد شده به محل اتاق تاسیسات و اسانسور می رسد. اهمیت وجود اسانسور علاوه بر سهولت دسترسی طبقات بالا برای همه افراد، امکان کنترل عبور و مرور در بنای اصلی را فراهم می کند. محل قرارگیری اسانسور در فضای داخلی ساختمان قدیمی با دقت انتخاب شده است تا در دسترس ترین محل و با ایجاد کمترین پرت فضایی پروژه را از پایین ترین نقطه در زیر زمین به بام متصل کند.

بنای سه طبقه شمالی، پیش از هر چیز به منظورحفظ و احیا با اجرای عملیات مقاوم سازی و روش هایی از قبیل اجرای 11 حلقه شمع به عمق 13 متر و پی های نواری متصل به آن زیر همه دیوارها و  با در نظر گرفتن میلگرد شناژ روی دیوارها جهت ایجاد پیوستگی با روش شاتکریت و همچنین اجرای شبکه مش پیوسته روی طبقات در بهترین وضعیت سازه ای خود قرار گرفت.  سقف های آجری در طبقات با هدف سبک سازی حذف و تیر ریزی قدیمی اصلاح و تقویت شد.

این بنا با دیدگاه کاربری خصوصی تر در طبقه همکف به فضای پذیرش و اتاق بازی ، در طبقه اول به اتاق های جلسه و استودیو ضبط صدا و در طبقه دوم به اتاق یاد بود و موسیقی اختصاص یافته است. ساختار اصلی پلان در طراحی حفظ شد و فضاهای زیادی با هدف کاربری چند منظوره طراحی و چیدمان شدند. فضایی که به عنوان فضای یادبود در طبقه دوم به نمایش کلکسیون شخصی، سازها و اثار فاخره صبا اختصاص یافته است محلی برای اجرای موسیقی و همچنین بزرگداشت او خواهد بود.

بام ساختمان یکی از نقاط مهم پروژه و نقطه تکمیل تجربه مخاطب از فضاست. علاوه بر دید کامل محله، پیاده راه شهریار، پهنه رودکی و تالار وحدت، اصلی ترین سالن کنفرانس مسقف و فضای باز رویداد روی بام شکل می گیرد. کاربرعمومی امکان دسترسی مستقیم به بام را از فضای زیر زمین و آسانسور خواهد داشت و در صورت برگزاری رویداد بدون گذر از بخش خصوصی تر پروژه به این محل می رسد. بخش الحاقی با اجرای اسکلت فلزی پیچ و مهره ای ، جهت اضافه کردن فضای سرپوشیده روی بام کنسول شده و حجمی با پوشش ورق آهنی با حفظ فاصله از بنا  به آن اضافه شده است که گشودگی ضلع جنوب شرقی آن دید آسمان را قاب می کند.  این سازه الحاقی مانند طاقی بر روی ساختمان موجود عمل می کند و به لحاظ بصری و عملی ساختمان را محافظت و نگهبانی می کند.  همچنین با به وجود آوردن فضاهای باز و نیمه باز روی بام کاربری آن را در فصول مختلف ممکن می سازد. تجربه چنین فضایی از دید مخاطب نقطه اتصالی خواهد بود برای شناخت بهتر شهر تهران در منطقه ای با هویت غنی فرهتگی و تاریخی و همچنین جذابیت این تجربه میل بازگشت به  این نقطه و تصور کثرت پروژه های مشابه این را در ذهن مخاطب می پروراند.